Dawny ośrodek garncarski w Tarnobrzegu-Miechocinie: odkrycie reliktów pieca garncarskiego

Miechocin – wieś o średniowiecznej metryce, należąca do rodu Mieleckich, później Tarnowskich, jest jedną z najstarszych, nadrzecznych osad Puszczy Sandomierskiej. Istnieje co najmniej od XII wieku, a kościół parafialny – od wieku XIV (gotyckie prezbiterium kościoła – później rozbudowywanego – uznawane jest za najstarszy zabytek budownictwa Puszczy Sandomierskiej). Pod koniec XVI wieku Stanisław Tarnowski założył miasto Tarnobrzeg i obecnie Miechocin jest jego południową dzielnicą, słynącą m.in. z istniejącego tu od końca XVI do początków XIX wieku ośrodka garncarskiego, wytwarzającego ceramikę tzw. pół- lub pseudomajolikową, malowaną kolorowymi glinkami, a następnie pokrywaną warstwą bezbarwnego, przezroczystego szkliwa.

Pierwsze wzmianki o znajdowanych na terenie Miechocina ogromnych ilościach malowanych skorup i pozostałościach pieców garncarskich ukazały się w lokalnej w prasie w 1922 roku. Zabytki zostały wówczas odsłonięte przy okazji budowy drogi na nowy cmentarz. W czasie prowadzonych później badań powierzchniowych okazało się, że skupiska ceramiki występują na odcinku o długości 2 km, po obu stronach drogi z Miechocina w stronę centrum obecnego miasta. Niewielkie badania wykopaliskowe w obrębie kilku takich skupisk przeprowadzili Antoni Kunysz i Teresa Szetela w roku 1962 oraz Ewa Szarek-Waszkowska w latach 1966-67 (E. Szarek-Waszkowska, Badania nowożytnej osady garncarskiej w Miechocinie, pow. Tarnobrzeg, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1966”, 1968, s. 256-262). We wszystkich wykopach odkryto piece garncarskie i duże ilości ceramiki. W publikacjach oraz w zachowanym dzienniku badań E. Szarek-Waszkowskiej brak jednak planów lokalizacyjnych, miejsca badań określa się jedynie nazwiskami właścicieli działek. Przynajmniej jeden z przebadanych wówczas fragmentów stanowiska (działka Anny i Józefa Zelik) został zniszczony w czasie budowy dworca PKS w Tarnobrzegu w latach 70. XX wieku (T. Szetela-Zauchowa, Miechocin. Nowożytny ośrodek garncarski, [w:] Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych: materiały z konferencji, Rzeszów, 21-23 IX 1993, red. A. Gruszczyńska, A. Targońska, Rzeszów 1994, s. 45-72).

Odkryte w latach 60. XX wieku obiekty były fundamentami pieców garncarskich, ich resztkami lub jedynie przepaloną polepą dna pieca. W ich sąsiedztwie odnajdowano bardzo duże ilości fragmentów naczyń ceramicznych, którymi uszczelniano piec (ściany i dno) i tworzono warstwę izolacyjną dookoła obiektu. Po zaprzestaniu użytkowania, warstwa skorup najczęściej została rozwleczona, czasem na dużej powierzchni. Jeden z opisanych obiektów był zbudowany z cegły ułożonej bez zaprawy, z dnem wylepionym tłustą gliną i warstwą potłuczonych naczyń dookoła. Miał wymiary: 3,5 m długości, 1,5 m szerokości i 0,8 m szerokości wnętrza i był usytuowany dłuższym bokiem wzdłuż osi północ – południe, z paleniskiem od strony północnej. Nadziemna część pieca w momencie odkrycia była zawalona (E. Szarek-Waszkowska, s. 257).

Specjalnością garncarzy z Miechocina były naczynia wykonane z czerwonej, żelazistej gliny, starannie przygotowanej, przeważnie cienkościenne, angobowane białą lub brązową glinką, następnie malowane białymi i kolorowymi glinkami we wzory geometryczne, roślinne, zoo- i antropomorficzne (czasem motywy malowano bezpośrednio na czerepie naczynia, nie nakładając warstwy angoby), dalej wypalane, a na końcu pokrywane przezroczystym szkliwem ołowiowym i powtórnie wypalane. Większość znajdowanych na stanowisku skorup to fragmenty naczyń, interpretowane jako odpady produkcyjne po pierwszym wypale (malowane glinkami, ale bez przezroczystej glazury). Prawdopodobnie jako wybrakowane (zniekształcone lub popękane w trakcie pierwszego wypału) były na miejscu, zaraz po wyjęciu z pieca tłuczone. Takich skorup używano też do uszczelniania i izolowania pieców.

W trakcie nadzorów archeologicznych nad pracami ziemnymi na osiedlu Miechocin w 2018 roku, w południowym profilu wykopu pod kanalizację deszczową w ulicy Wesołej zadokumentowano relikty pieca garncarskiego w postaci warstwy polepy i fragmentów naczyń malowanych kolorowymi glinkami (bez przezroczystej glazury), tzw. ceramiki miechocińskiej, o miąższości do 50 cm, z przepaloną warstwą polepy na dnie. Częściowo pod dnem pieca znajdował się żółty piasek gliniasty. Obiekt znajdował się w obrębie warstwy szaro-brązowej ziemi z pojedynczymi fragmentami tzw. ceramiki miechocińskiej. Został zadokumentowany na odcinku o długości 3,60 m. Strop i dno obiektu zbiegały się po bokach pod kątem ostrym. Nie natrafiono na ślady konstrukcji ścian pieca. Wykop, w którym zostały odkryte relikty pieca garncarskiego, częściowo przebiegał wzdłuż zasypiska starszego wkopu pod kanalizację, obiekt został więc częściowo zniszczony podczas wcześniejszych prac ziemnych. Odkrycie stanowi kolejne świadectwo istnienia w obrębie dawnej wsi Miechocin jednego z największych ośrodków garncarskich w Polsce południowo-wschodniej w okresie od końca XVI do początków XIX wieku.