Denar republikański z Zawichostu

W 2017 roku podczas prospekcji powierzchniowej przy użyciu detektora metali dokonano wyjątkowego odkrycia w postaci srebrnego denara z czasów Republiki Rzymskiej. Zabytek został znaleziony na niedużym wzniesieniu znajdującym się przy drodze do Sandomierza, na południe od zabudowań Zawichostu. Miejsce poszukiwań zostało wyznaczone na podstawie odkrytych tutaj zabytków metalowych, które zostały przekazane do Delegatury WUOZ w Sandomierzu za pośrednictwem Pana Wojciecha Rudziejewskiego ze Stowarzyszenia „Szansa” z Annopola.

Odkryta moneta to denar C. Anniusa i L. Fabiusa Hispaniensisa, wybity w latach 82-81 przed Chr. w nieokreślonej mennicy hiszpańskiej. Legenda awersu i rewersu przedstawia się następująco:

Av.[C ANNI T F] T N - PRO COS E[X S C], udrapowane popiersie Anny Perenny w diademie w pr., po lewej fragment skrzydlatego kaduceusza.

Rv. [L FABI L F HISP], Wiktoria w kwadrydze w pr.

Moneta jest srebrna, o wadze 3,36 g i średnicy 18,24 mm, w średnim stanie zachowania, na awersie widać ślady puncy AX. Jej numer katalogowy to RRC[1] 366/1.

Zabytek jest jak dotąd jedyną monetą wymienionych emitentów znalezioną na ziemiach polskich[3]. Z terenu samego Zawichostu nie było wcześniej odnotowanego znaleziska monet republikańskich[2]. Wprawdzie w literaturze zanotowano pojedynczego denara republikańskiego z przedstawieniem Romy na awersie z II-I w. p.n.e., niestety bez sprecyzowanej lokalizacji, określonego wyłącznie jako „Zawichost (okolica)”[4]. Wystąpiły tutaj natomiast trzy brązowe follisy późnorzymskie z IV w.: dwa Konstantyna Wielkiego z lat 327-328, wybite w Treveri oraz jeden Konstantyna II, bity w latach 324-328[5]. Z najbliższej okolicy Zawichostu znamy tylko trzy znaleziska luźne monet republikańskich: z okolic Ożarowa[6], Lisowa[7], a także ze wspomnianych okolic Zawichostu (bez bliższej lokalizacji)[8], wyraźnie skupiające się w strefie nadwiślańskiej[9]. Tereny te w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie wpływów rzymskim zajmowała społeczność kultury przeworskiej, utożsamianej z plemieniem Wandalów[10]. Większość denarów republikańskich napłynęło na ziemie zajmowane przez wspomnianą kulturę pod koniec młodszego okresu przedrzymskiego i wczesnego okresu wczesnorzymskiego, tj. w ostatnich dziesięcioleciach I w. przed Chr. i na początku I w. po Chr. Należy przy tym pamiętać, że denary republikańskie mogły posiadać stosunkowy długi czas obiegu, ale większość znalezisk należy datować na okres przed 2 połową II w. po Chr.[11] W przypadku denara z Zawichostu znaczące wytarcia na powierzchni monety mogą świadczyć o długim okresie użytkowania monety. Nie posiadamy żadnej konkretnej przesłanki, aby jednoznacznie stwierdzić czy moneta ta wystąpiła na terenie dawnej osady lub cmentarzyska, ale mamy pewność, że jest to znalezisko luźne, niezwiązane z żadnym skarbem.

TEKST I ZDJĘCIE: Katarzyna Grabowska, Michał Grabowski (Lublin)

[1] M. H. Crawford, Roman Republican Coinage, t. I-II, Cambridge 1974.

[2] W najnowszym zestawieniu znalezisk monet republikańskich stworzonym przez A. Dymowskiego brak jest monety tego typu: A. Dymowski, Nummi serrati, bigati et alli. Coins of the Roman Republic in East-Central Europe north of the sudetes and the Carpathians, Warszawa 2016.

[3] Por.: K. Kaptur, Nowe znaleziska monet rzymskich z Wyżyny Sandomierskiej (woj. świętokrzyskie). Przyczynek do badań nad osadnictwem okresu rzymskiego w Górach Świętokrzyskich i na Wyżynie Sandomierskiej, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, 2010, t. XXXI, s. 51-62 oraz ryc. 1.

[4] A. Dymowski, Monety Republiki Rzymskiej na ziemiach polskich. Kilka uwag na bazie nowego materiału ze znalezisk drobnych, „Wiadomości Numizmatyczne”, 2011, r. LV, s. 158 (nr48).

[5] A. Kunisz, Znaleziska monet rzymskich z Małopolski, Wrocław 1985, s. 255-256 (nr 326). Chronologia monet została później zmieniona na podstawie nowszych opracowań. Por.: A. Brusche, Znaleziska monet rzymskich z Małopolski. Uwagi na marginesie inwentarza Andrzeja Kunisza, „Wiadomości Numizmatyczne”, 1988, r. XXXII, z. 3-4 (125-126), s. 214.

[6] A. Dymowski, op. cit. 2016, s. 235 (nr 127).

[7] A. Kunisz, op. cit., s. 110 (nr 127).

[8] A. Dymowski, op. cit. 2016, s. 301-302 (nr 187).

[9] A. Dymowski, op. cit. mapa sporządzona na podstawie znalezisk, zamieszczona na końcu książki)

[10] A. Dymowski, ot. cip. 2011, s. 136, ryc. 2; s. 138, ryc. 3.

[11] A. Dymowski, ot. cip., s. 143-144.

Pełny tekst ukazał się w:

K. Grabowska, M. Grabowski, Denar republikański z Zawichostu, „Zeszyty Sandomierskie”, r. XXII, nr 44 (2017), s. 67.