Próba rekonstrukcji zarysu dawnego gotyckiego kościoła p.w. Wszystkich Świętych w Koprzywnicy (na po
Istniejący obecnie kościół parafialny p.w. Matki Bożej Różańcowej w Koprzywnicy jest zabytkiem architektury sakralnej, wpisanym do rejestru zabytków województwa świętokrzyskiego pod nr A.692. Kościół znajduje się w północno-wschodnim narożniku Rynku, przy jego wschodniej pierzei.
Kościół p.w. MB Różańcowej w Koprzywnicy (stan w roku 2017) - widok od strony południowo-zachodniej.
Fot. M. Bajka.
Początki parafii koprzywnickiej są słabo poznane. Wg tradycji pierwszy kościół był drewniany, a jego początki datuje się na przełom XII i XIII wieku, po powstaniu przy klasztorze cysterskim osady targowej na tzw. prawie polskim, lub na trzecią ćwierć XIII wieku, po lokacji i rozmierzeniu miasta po 1268 roku. Po raz pierwszy parafia koprzywnicka jest wzmiankowana w 1277 roku.
Do połowy XIX wieku w miejscu, gdzie wznosi się obecna świątynia, znajdował się murowany gotycki kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych, po raz pierwszy wzmiankowany w 1470 roku przez Jana Długosza w Liber beneficiorum. Z zachowanych opisów i przedstawień ikonograficznych (rysunek z 1734 r.; widok z albumu K. Stronczyńskiego; obraz J. Szermentowskiego) wynika, że był on budowlą halową, jednonawową, bez wyodrębnionego prezbiterium, orientowaną. W 1694 roku z fundacji ks. proboszcza Szymona Wojcieskiego od południa dobudowano do niego barokową kaplicę Matki Bożej Różańcowej wraz z odrębną dla niej zakrystią. Od końca XIX wieku kościół był zaniedbany i zaczął popadać w ruinę. W 1821 roku parafię przeniesiono do kościoła pocysterskiego w Koprzywnicy, zaś kościół p.w. Wszystkich Świętych został zamieniony na magazyn, następnie w 1832 roku podjęto decyzję o jego rozbiórce. Ostatecznie został rozebrany około połowy XIX wieku, z wyjątkiem kaplicy MB Różańcowej i przylegającej do niej zakrystii [1].
Dawny gotycki kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych w Koprzywnicy wraz z kaplicą Matki Bożej Różańcowej i zakrystią, dobudowanymi pod koniec XVII wieku - stan z lat 40. XIX wieku.
Reprodukcja z albumu K. Stronczyńskiego Inwentaryzacja zabytków wykonana przez Delegację Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego, 1844-1855.
Pod koniec XIX wieku z inicjatywy ks. Juliana Wosińskiego do kaplicy z zakrystią dobudowano korpus nawowy, a sama kaplica została zamieniona na prezbiterium, stanowiąc najstarszą część istniejącego obecnie kościoła p.w. MB Różańcowej[2]. Kolejna rozbudowa świątyni od strony północnej i wschodniej miała miejsce w 2004 roku i została poprzedzona badaniami archeologicznymi o charakterze ratowniczo-rozpoznawczym, którymi kierował Marek Florek[3]. Świątynia w wyniku opisanych przekształceń nie jest orientowana.
W trakcie badań i nadzorów archeologicznych, prowadzonych w najbliższym otoczeniu kościoła MB Różańcowej w latach 2001-2002 przez M. Florka ustalono m.in., że cypel wzgórza miejskiego w Koprzywnicy, na którym zbudowano kościół był w średniowieczu mniejszy, a obecny jego kształt od strony północnej został uformowany w trakcie prac ziemnych po rozbiórce kościoła gotyckiego w 2. poł. XIX wieku. Ponadto w kilku miejscach natrafiono na fragmenty murów fundamentowych, ich destruktów i negatywów, które stanowią pozostałości istniejącego kiedyś w tym miejscu, starszego kościoła p.w. Wszystkich Świętych. Na podstawie tych odkryć dokonano próby rekonstrukcji zarysu kościoła gotyckiego.
Kolejne prace archeologiczne przy kościele w formie nadzorów kierowanych przez M. Bajkę prowadzono w 2017 roku w związku z wykonaniem odwodnienia fundamentów świątyni. W wykopach wykonanych wzdłuż elewacji kościoła odsłonięto kolejne fragmenty murów wykonanych z piaskowca z zaprawą wapienno-piaskową. Większość z nich jest starsza niż fundamenty obecnej świątyni (brak przewiązań konstrukcyjnych) i należy je łączyć z dawnym kościołem gotyckim p.w. Wszystkich Świętych. Uzupełniają one rekonstruowany zarys średniowiecznej świątyni, częściowo pokrywają się z odkryciami z 2002 roku[4].
Fragmenty murów gotyckiego kościoła p.w. Wszystkich Świętych w Koprzywnicy, odkryte w trakcie nadzorów archeologicznych w 2017 roku. Fot. M. Bajka.
[1] M. Florek, O dawnym kościele parafialnym pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Koprzywnicy, „Zeszyty Sandomierskie”, nr 16, 2002, s. 40-44.
[2] J. Zub, O ratowaniu parafialnego kościoła w Koprzywnicy, „Zeszyty Sandomierskie”, nr 36, 2013, s. 55-61.
[3] M. Florek, Dokumentacja z badań i obserwacji archeologicznych prowadzonych przy kościele p.w. M.B. Różańcowej w Koprzywnicy w lipcu 2001 roku [w Archiwum Delegatury WUOZ w Sandomierzu]; M. Florek, Koprzywnica. Kościół p.w. M.B. Różańcowej. Dokumentacja z badań i obserwacji archeologicznych w roku 2002, Koprzywnica – Sandomierz 2002 [w Archiwum Delegatury WUOZ w Sandomierzu].
[4] M. Bajka, Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego nad pracami ziemnymi związanymi z wykonaniem odwodnienia fundamentów w kościele parafialnym pw. Matki Bożej Różańcowej przy ulicy Klasztornej 20 w Koprzywnicy (dz. nr ewid. 1757) w lipcu 2017 roku, Koprzywnica 2017 [w Archiwum Delegatury WUOZ w Sandomierzu].