Odkrycia w Sandomierzu na ulicy Staromiejskiej w 2016 roku: grób zbiorowy pradziejowy oraz ślady osa

Wzgórze Staromiejskie w Sandomierzu

Nadzory archeologiczne i badania ratownicze na ulicy Staromiejskiej w Sandomierzu w 2016 roku przeprowadzono na działce położonej około 200 m na zachód od kościoła św. Pawła (badaniami kierowali: Monika Bajka i dr hab. Marek Florek). W tym rejonie Wzgórze Staromiejskie przechodzi w rozległą kulminację. Obszar ten jest oznaczony jako stanowisko archeologiczne Sandomierz 45.

Na Wzgórzu Staromiejskim znajduje się m.in. cmentarzysko wczesnośredniowieczne z XI wieku i pozostałości osady otwartej z XI-XIII wieku, która od początku XIII wieku miała charakter wczesnomiejski. Około 1226 roku lokowano tam pierwszą gminę miejską na terenie Sandomierza.

Lokalizacja miejsca prowadzenia badań na Wzgórzu Staromiejskim w Sandomierzu w 2016 roku (oznaczona czerwoną strzałką).

Grób z wiaderkiem

W 2006 roku na tej samej działce przy ul. Staromiejskiej, na której miały miejsce obecne odkrycia, natrafiono na częściowo zniszczony grób z X-XII wieku, w którym przy szkielecie znaleziono nóż żelazny i żelazne okucia drewnianego wiaderka. Pochówki z takimi wiaderkami, stosunkowo rzadkie w Małopolsce, dużo liczniejsze natomiast w Wielkopolsce, Polsce Środkowej i na Mazowszu, uważane są najczęściej za groby wojowników konnych, chociaż zdarzają się również w grobach kobiecych (M. Florek, Kolejny cmentarz wczesnośredniowieczny w Sandomierzu?, „Zeszyty Sandomierskie”, nr 23, 2006, s. 65-66; M. Florek, Wczesnośredniowieczny pochówek szkieletowy z Sandomierza, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 58, 2006, s. 410-412).

Plan działki z zaznaczonymi wykopami z lat 2006 i 2016.

Niebieskim kolorem oznaczono miejsce odkrycia grobu z wiaderkiem (w wykopie z 2006 roku).

Wyposażenie grobu wczesnośredniowiecznego, odkrytego na ulicy Staromiejskiej w Sandomierzu w 2006 roku (grób z wiaderkiem).

Badania ratownicze w 2016 roku

Nadzory archeologiczne, a następnie ratownicze badania wykopaliskowe, przeprowadzone w 2016 roku, wyprzedzały budowę budynku gospodarczego na działce przy ulicy Staromiejskiej 21b. Pomimo dokonanych w przeszłości niwelacji terenu, w miejscu planowanej inwestycji przebadano i zadokumentowano dolne części obiektów osadniczych z okresu wczesnego średniowiecza, które na podstawie znalezionego w ich obrębie materiału zabytkowego, fragmentów naczyń ceramicznych, można datować na XI-XIV wiek. Obiekty takie interpretuje się jako zagłębione w ziemię jamy, służące do celów gospodarczych, np. do przechowywania zapasów (obiekty nr 1, 2, 3 i 4). Obiekt 6? najpewniej należy interpretować jako pozostałość naturalnego zagłębienia terenu.

Plan wykopu z 2016 roku z odkrytymi obiektami archeologicznymi (na głębokości 40 cm).

Grób wczesnośredniowieczny z zestawem do krzesania ognia

Odkryty w odległości zaledwie dwóch metrów od obiektów osadniczych grób szkieletowy (obiekt nr 5) należy wiązać z XI-wiecznym cmentarzyskiem na Wzgórzu Staromiejskim. Przy zmarłym, na wysokości miednicy znaleziono złożone razem: nóż żelazny, żelazne krzesiwo dwukabłąkowe i dwa krzemienne krzesaki, a więc podwójny zestaw do krzesania ognia, pierwotnie zapewne znajdujące się w jakimś pojemniku z materiałów organicznych (woreczku?) przytroczonym do pasa. Przy stopach zmarłego odkryto fragmenty naczynia glinianego.

Wyjątkowa jest orientacja obu grobów odkrytych na działce, w przybliżeniu wzdłuż osi N-S, stanowiąca element innej tradycji, wskazującej prawdopodobnie na nie miejscowe pochodzenie zmarłych.

Grób wczesnośredniowieczny, odkryty w 2016 roku, wraz z wyposażeniem (obiekt nr 5).

Grób zbiorowy pradziejowy

Najciekawszym odkryciem na działce okazał się zbiorowy grób (obiekt nr 7), pochodzący z okresu późnego neolitu lub z epoki brązu, w którym znajdowało się ponad 20 rozczłonkowanych i prawdopodobnie niekompletnych szkieletów. Kości ułożone były jedne na drugich, tworząc warstwę o grubości 20-30 cm. Czaszki, oddzielone od reszty szkieletów, ułożone były w większości koło siebie, miejscami leżały jedna na drugiej. Większość kości udowych tkwiła w panewkach miednicy.

W jamie grobowej znaleziono ozdoby z drutu miedzianego w postaci otwartych „kółek” i zabytki krzemienne, w tym grocik strzały z krzemienia świeciechowskiego. Ułożenie kości, które tworzą regularny w planie prostokąt wewnątrz większej jamy grobowej o wymiarach 4,3 x 1,8 m sugeruje, że zostały złożone w drewnianej obstawie.

Pochówek zbiorowy z ulicy Staromiejskiej w Sandomierzu można interpretować jako realizację idei grobu jako domu zmarłych znanej w różnych kulturach. Najwięcej cech pozwala go łączyć ze społecznością kultury złockiej z okresu późnego neolitu lub kultury trzcinieckiej z epoki brązu. Brak jednak elementów, w tym przede wszystkim zabytków stanowiących wyposażenie, pozwalających na jednoznaczną identyfikację kulturową.

W badaniach ratowniczych na ulicy Staromiejskiej w Sandomierzu w 2016 roku brali udział studenci i absolwenci Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie oraz p. Piotr Chojnacki z Sandomierza.

Zdjęcia: Monika Bajka

Plany i rysunki: Monika Bajka, Marek Florek